Dünya, Güneş, Ay ve daha aklınıza gelen gelmeyen tüm uzay cisimleri hareket eder. Bu hareketin sonuçlarından biri de hepimizin bildiği gibi gece ve gündüzdür. Gece gökyüzüne baktığımız zaman Ay’ı görürüz ancak dikkatli gözler fark etmiştir, Ay her zaman aynı görünmüyor. Yörünge hareketleri sonucu oluşan Ay’ın evrelerinin her birinde karşımıza farklı bir şekil çıkar.
Ay’ın kendi ışığı yoktur, Güneş’in ışığını yansıtır yani onda da gece ve gündüz vardır. Daha da ilginç olan her zaman biz onun gündüz tarafını göremeyiz çünkü kendi yörünge dönüşü tam anlamda dairesel değildir. Basit bir doğa olayı olsa da biz sıradan insanları şair yapacak kadar güzel görünen Ay’ın evreleri nedir, nasıl oluşur gibi konu hakkında merak edilen tüm sorulara gelin yakından bakalım.
Önce olayı anlayalım; Ay’ın evreleri nedir?
Ay Dünya yörüngesinde, Dünya ise Güneş yörüngesinde devamlı dönmektedir. Tıpkı Dünya gibi Ay da Güneş ışığına maruz kalır ve orada da gece ile gündüz vardır. Zaten Ay’ın kendi ışığı yoktur, bizim gördüğümüz Ay ışığı aslında Ay’ın maruz kaldığı Güneş ışığını yansıtmasıdır.
Ay’ın çizdiği yörünge tam olarak doğrusal olmadığı için Dünya’dan her zaman Ay’ın tamamını göremeyiz. Ay’ın farklı şekillerde göründüğü bu durumlar Ay’ın evreleri olarak adlandırılır. Ay’ın evreleri 29.5 günde bir tekrarlanan sekiz farklı evreden oluşmaktadır.
İyi ama Ay’ın evreleri nasıl oluşur?
Ay’ın evrelerinin ne olduğunu anladığımıza göre çeşitlerine geçmeden önce nasıl oluştuğunu anlamak daha doğru olacak. Ay’ın Dünya’nın çevresinde kendi özel yörüngesinde döndüğünü söyledik. Bu yörünge tam olarak dairesel değil. Bu nedenle Ay zaman zaman daha hızlı, zaman zaman daha yavaş döner.
Ay, yörüngede Dünya’ya en yakın olduğu zaman en hızlı haliyle dönüyor ve biz Dünya’dan Ay’a baktığımız zaman onun doğu tarafını daha çok görüyoruz. Ay, yörüngede Dünya’ya en uzak olduğu zaman en yavaş haliyle dönüyor ve biz Dünya’dan Ay’a baktığımız zaman uzun uzun onun batı tarafını izliyoruz. Bu hareket boylamda serbestlik olarak adlandırılır.
Ay’ın yörüngesinin sahip olduğu 5 derecelik eğim, onun bazen kuzey bazen de güney yarım küresini görmemize neden oluyor. Bu da enlemde serbest kalma olarak adlandırılır. Dünya’nın ekseninin sahip olduğu 23.5 derecelik eğim ise Ay’ı ileri geri sallanır gibi görmemize neden oluyor.
Toparlamak gerekirse Ay’ın kendi yörüngesinin dairesel olmaması, eğime sahip olması ve Dünya’nın eksen eğikliği nedeniyle biz her zaman Ay’ı olduğu gibi göremiyoruz ve tam da bu nedenle meydana gelen farklı görüntüler sebebiyle Ay’ın evreleri oluşuyor. Artık olayı tam olarak anladığımıza göre gelin Ay’ın evrelerini tanıyalım.
Ay’ın evreleri nelerdir? Sekiz farklı Ay evresi vardır:
- Yeni Ay
- Ağda Hilal
- İlk Çeyrek
- Ağda Kambur
- Dolunay
- Zayıflayan Kambur
- Son Çeyrek
- Azalan Hilal
Yeni Ay:
Ay’ın ilk evresi olan New Moon yani Yeni Ay, Ay’ın gece tarafının Dünya’ya baktığı yani Ay’ın görünmez olduğu evredir. Bu evrede Ay, Güneş ile birlikte doğar ve birlikte batar. Süreç boyunca görmediğimiz tarafta gündüz yaşanır. Yörünge eğimi nedeniyle Dünya ile Güneş arasından doğrudan geçmez, yalnızca Güneş’in yakınından geçer.
Ağda Hilal:
Waxing Crescent yani Ağda Hilal evresinde Ay bir tür gümüş şeride benzer. Yarısından çoğu Dünya’dan uzak tarafa baktığı için yalnızca ufak bir kısmını görürüz. Bu evrede Ay’ın adım adım büyümesi izlenir ve Ay giderek daha geç ortaya çıkar.
İlk Çeyrek:
İlk Dördün olarak da bilinen First Quarter yani İlk Çeyrek evresinde, Ay yörüngesindeki yolculuğunun dörtte birini tamamlamış oluyor. Yarım Ay olarak adlandırsak da aslında Ay’ın dönüşünün yalnızca çeyreği tamamlanıyor. Yani aydınlanan yarının da yarısını görüyoruz. Bu evrede Ay öğle saatlerinde doğar, akşamları en parlak halini alır ve gece yarısı da batar.
Ağda Kambur:
Waxing Gibbous yani Ağda Kambur evresinden artık Dünya’dan baktığımız zaman Ay’ın gündüz kısmının neredeyse tamamını görmeye başlıyoruz. Bu evrede Ay, bir öncekilere göre en parlak halindedir.
Dolunay:
Full Moon yani Dolunay evresinde artık doya doya Ay’ın gündüz kısmını görebiliyoruz. Bu evrede Ay’ın yörünge yolculuğunun yarısı tamamlanmış oluyor. Dolunay, gün batımı ile birlikte ortaya çıkar ve gün doğumuna kadar gökyüzündedir. Yaklaşık birkaç gün boyunca gökyüzüne bakınca Dolunay ile karşılaşmamız mümkün.
Zayıflayan Kambur:
Waning Gibbous yani Zayıflayan Kambur evresinde artık yavaş yavaş Ay Güneş’e doğru gitmeye başlar. Bu evrede Ay daha küçük görünür çünkü Dünya’dan uzaklaşmaktadır. Yaşanan evre boyunca Ay her gece daha geç doğmaya başlar.
Son Çeyrek:
Son Dördün olarak da bilinen Last Quarter yani Son Çeyrek evresinde Ay’ın gündüz bölümünün yalnızca yarısını ve hatta daha azını görebiliriz. Bu evrede Ay en yüksek noktasına gece yarısı çıkar ve diğer gün öğle saatlerinde de batar.
Azalan Hilal:
Waning Crescent yani Azalan Hilal evresinde artık Ay neredeyse ilk noktasına yani tamamen Güneş’e baktığı noktaya geri gelmiş olur. Hilal demeye bin şahit isteyen çok ama çok ince bir parlaklıktan başka bir şey görmeyiz.
Bazen Ay’ın karanlık yüzü de parlayabilir:
Ay’ın sekiz temel evresi bu şekilde olsa da bazen, özellikle de hilal evrelerinde, karanlık taraflarda bile az da olsa parlaklık görürüz. Bunun nedeni Dünya ışığıdır. Ay’ın yüzeyi yansıtmaya müsait olduğu için göremediğimiz tarafı Güneş ışığıyla parlarken gördüğümüz bize dönük tarafı Güneş ışığı almasa bile az da olsa Dünya’dan aldığı ışığı yansıtarak parlayabilir.
Gündüz vakti de Ay görürseniz şaşırmayın:
Evet kulağa biraz ilginç geliyor çünkü Ay dediğin gece çıkar ama eminiz herkes hayatında bir kez olsun gündüz vakti gökyüzüne baktığı zaman Ay görmüştür. Ay’ın özellikle ilk dördün ve son dördün evrelerinde sıkça görülen bir durumdur. Eğer Ay ufkun yeterince üstüne çıktıysa ve Güneş’ten de 90 dereceye yakın bir uzaklıktaysa gündüz vakti Ay görmemek için hiçbir sebebimiz yok. Pardon var, bulut çoksa göremeyiz.
Ay ve Dünya’nın dönüşü nedeniyle farklı açılardan gördüğümüz Ay’ın evrelerdir nedir, nasıl oluşur gibi merak edilen soruları yanıtladık. Bu yazıyı okuduktan sonra hemen kalkın ve gökyüzüne bakın, şanslıysanız Dolunay evresinin tadını çıkarabilirsiniz.
